Po Kristal, a i ʻole ʻO ka pō o Windows Window - Pogrom Iudaio (kahi o nā hoʻouka kaua i hoʻohui ʻia) ma loko o Nazi Kelemania, ma nā ʻāpana o ʻAukekulia a me Sudetenland ma Nowemapa 9-10, 1938, i lawe ʻia e nā poʻe ʻino a me nā kamaʻāina SA.
Ua pale ka mākaʻi i ka pale ʻana i kēia mau hanana. Ma hope o ka hoʻouka kaua ʻana, nui nā alanui i uhi ʻia me nā shards o nā puka aniani o nā hale kūʻai, nā hale a me nā hale hālāwai i loaʻa i nā Iudaio. ʻO ia ke kumu o ka inoa ʻelua o "Kristallnacht" ʻo "Night of Broken Glass Windows".
Ka papa o nā hanana
ʻO ke kumu o ka pogrom nui kahi hewa nui ma Palisa, a Goebbels i unuhi ai ma ke ʻano he hoʻouka kaua e ka honua ʻo Jewry ma Kelemania. Ma Nowemapa 7, 1939, ua pepehi ʻia ke diplomā Kelemania ʻo Ernst vom Rath ma ka ʻelele Kelemania i Palani.
Ua kī ʻia ʻo Rath e kahi Iudaio Polani ʻo Herschel Grinshpan ka inoa. He mea kūpono ia e hoʻomaopopo i ka manawa mua i hoʻolālā ʻo Herschel he 17 makahiki e pepehi iā Count Johannes von Welczek, ka ʻelele Kelemania i Palani, e makemake ana e hoʻopaʻi iā ia no ka lawe pio ʻana i nā Iudaio mai Kelemania a i Polani.
Eia naʻe, ʻo Ernst vom Rath, ma mua o Welczek, ka mea i loaʻa iā Grinszpan ma ka ʻelele. Ua hoʻoholo ke kanaka ʻōpio e hoʻopau i ka diplomat ma ke kī ʻana iā 5 mau pōkā iā ia. ʻO kahi mea hoihoi ʻoiai ʻo ka ʻoiaʻiʻo ʻo Ernst e kūʻē nei i ka Nazism ma muli o ke kulekele o anti-Semitism a aia ma lalo o ka mākaʻi mākaʻi a ka Gestapo.
Akā i ka wā i hana ai ʻo Herschel i kāna kalaima, ʻaʻole maopopo iki iā ia. Ma hope o ka pepehi kanaka, ua hopu koke ʻia ʻo ia e nā mākaʻi Farani. I ka manawa i hōʻike ʻia aku ai kēia hanana iā Adolf Hitler, ua hoʻouna koke ʻo ia i kāna kauka ponoʻī ʻo Karl Brandt i Palani, i mea e mālama ai iā Rath
He mea nui e hoʻomaopopo ʻaʻole kekahi o nā pōkā 5 i hana ʻino i ke kino o von Rath. ʻO ka mea kupanaha, ua hala ʻo ia ma muli o ke kuʻi koko ʻole i hana ʻia e Brandt.
E like me ka mea i hala ma hope, ua hoʻolālā ʻia ka pepehi kanaka ʻana i ka ʻelele Kelemania e nā lawelawe kūikawā Nazi, kahi o ka "mea kūʻai" ʻo ia ʻo Fuhrer ponoʻī.
Ua pono ʻo Hitler i kahi kala e hoʻomaka ai ka hoʻomāinoino i ka lāhui Iudaio, kahi āna i hoʻowahāwahā loa ʻia. Ma hope o ka pepehi kanaka, ua kauoha ke poʻo o ke kolu o ka Reich i ka pani ʻana o nā puke pai Iudaio a me nā kikowaena moʻomeheu ma Kelemania.
Ua hoʻokumu koke ʻia kahi hoʻolaha propaganda kūʻē i nā Iudaio ma ka ʻāina. ʻO nā mea hoʻonohonoho nui ʻo Goebbels, Himmler a me Heydrich. ʻO ka National Socialist Workers 'Party (NSDAP), i koho ʻia e Goebbels, ua ʻōlelo ʻia ʻaʻole ia e hoʻohaʻahaʻa iā ia iho ma ka hoʻonohonoho ʻana i nā hōʻike anti-Semitik.
Eia nō naʻe, inā makemake ia o ka poʻe Kelemania, ʻaʻole komo nā keʻena mālama kānāwai Kelemania i kēia hanana.
No laila, ʻae maoli nā luna i ka hoʻokō ʻana i nā pogroms Iudaio i ka mokuʻāina. ʻO ka Nazis, ʻaʻahu ʻia i nā lole kīwila, hoʻomaka i nā pogroms nui o nā hale kūʻai Iudaio, nā hale hālāwai a me nā hale ʻē aʻe.
He mea nui e hoʻomaopopo i nā lunamakaʻāinana o ka ʻōpio Hitler a me nā pūʻali koa hōʻeha i hoʻololi i lole maʻamau i mea e hōʻike ai ʻaʻohe o lākou pili i ka pāʻina a me ka mokuʻāina. Me ke kaulike me kēia, ua kipa aku nā lawelawe kūikawā Kelemania i nā hale hālāwai a pau a lākou e hoʻolālā ai e luku, i mea e mālama ai i nā palapala, i loaʻa ka ʻike e pili ana i ka poʻe Iudaio i hānau ʻia.
I loko o Kristallnacht, e like me nā kuhikuhi a SD, ʻaʻole hoʻokahi haole, e like me nā Iudaio haole, i ʻeha. Ua hoʻopaʻa nā keʻena mālama kānāwai i nā Iudaio he nui i hiki iā lākou ke komo i nā hale paʻahao kūloko.
ʻO ka hapa nui o nā mākaʻi e hopu nei i nā ʻōpio. Ma ka pō o Nowemapa 9-10, ua hoʻonohonoho ʻia nā pogroms Iudaio i nā kūlanakauhale he nui o Kelemania. ʻO ka hopena, 9 mai nā hale pule he 12 i puhi ʻia e nā "lehulehu". Eia kekahi, ʻaʻole hoʻokahi ʻenekini ahi i komo i ka kinai ʻana i ke ahi.
Ma Wina wale nō, ʻoi aku ma mua o 40 mau hale hālāwai i hoʻopili ʻia. Ma hope o nā hale hālāwai, hoʻomaka nā Kelemania e wāwahi i nā hale kūʻai Iudaio ma Berlin - ʻaʻole i ola kekahi o kēia mau hale kūʻai. Lawe paha nā pogromists i ka waiwai i hao ʻia a kīloi paha iā ia i waho i ke alanui.
ʻO nā Iudaio i hālāwai me nā Nazis ma ke ala hele kuʻi ʻia. Ke hana ʻia nei kahi kiʻi like i nā kūlanakauhale ʻē aʻe o ka Third Reich.
ʻO nā mea i hōʻino ʻia a ma hope o Kristallnacht
Wahi a nā helu kūhelu, ma ka liʻiliʻi he 91 mau Iudaio i make i ka wā ʻo Kristallnacht. Eia nō naʻe, manaʻoʻiʻo kekahi mau mōʻaukala he nui ka make i loko o nā tausani. Ua hoʻouna ʻia kekahi mau Iudaio he 30,000 i nā kahua hoʻomoana.
Ua luku ʻia ka waiwai pilikino o nā Iudaio, akā hōʻole nā luna Kelemania e uku no ka hōʻino ʻia mai ka waihona kālā o ka mokuʻāina. I ka manawa mua, ua hoʻokuʻu ka Nazis i nā Iudaio i hoʻopaʻa ʻia me ka haʻalele ʻana iā Kelemania.
Eia nō naʻe, ma hope o ka luku ʻia ʻana o kahi diplomat Kelemania ma Farani, nui nā ʻāina a puni ka honua i hōʻole i ka ʻae ʻana i nā Iudaio. ʻO ka hopena, ua ʻimi ka mea pono ʻole i kēlā me kēia manawa kūpono e pakele ai mai ke kolu o ke Aupuni.
Ua ʻae ka poʻe mōʻaukala he nui he 2,000 ka nui o ka poʻe i make i nā pule mua ma hope o Kristallnacht, no ka hana hoʻomāinoino ʻia e nā kiaʻi o ka hale paʻahao.
ʻOiai ua ʻike ʻia nā hewa weliweli a ka Nazis ma ka honua holoʻokoʻa, ʻaʻohe ʻāina i kū mai me ka hōʻino koʻikoʻi iā Kelemania. Ua nānā malū nā alakaʻi alakaʻi i ka luku nui ʻana o ka poʻe Iudaio, i hoʻomaka ma Kristallnacht.
Ma hope, e hoʻolaha ka poʻe loea he nui inā i pane koke ka honua i kēia mau hewa, ʻaʻole hiki iā Hitler ke hoʻomaka koke i kahi anti-Semitik. Eia naʻe, i ka ʻike ʻana o ka Fuhrer ʻaʻohe mea nāna e keakea iā ia, ua hoʻomaka ʻo ia e luku loa i nā Iudaio.
Ma muli o ka makemake ʻole o kekahi o nā ʻāina e hōʻino i nā pilina me Kelemania, ka mea e mākaukau wikiwiki ana iā ia iho a lilo i ʻenemi weliweli.
Ua makemake ʻo Joseph Goebbels e hana i kahi hoʻopiʻi e hōʻike i ke ola o ka kipi Iudaio a puni ka honua. No kēia kumu, pono nā Nazis iā Grynshpan, a lākou i hoʻolālā ai e hōʻike i ka lehulehu ma ke ʻano he "mea hana" o ka kipi kipi Iudaio.
I ka manawa like, makemake ka Nazis e hana i nā mea āpau e like me ke kānāwai, no ka hopena ua hāʻawi ʻia ʻo Grinshpan i kahi loio. Ua hōʻike aku ka loio iā Goebbels i kahi laina pale, e like me ka mea i pepehi ʻia e kāna keʻena i ka diplomat Kelemania no nā kumu pilikino, ʻo ia hoʻi, ka pili kāne kāne i noho ma waena ona a me Ernst vom Rath.
Ma mua o ka hoʻāʻo ʻana e pepehi iā Fom Rath, ua ʻike ʻo Hitler he kāne kāne ia. Eia naʻe, ʻaʻole ʻo ia i makemake e hoʻolaha i kēia ʻoiaʻiʻo, ma muli o ka hopena ua hōʻole ʻo ia e hoʻonohonoho i kahi kaʻina lehulehu. I ka manawa ʻo Grynszpan i ka lima o ka poʻe Kelemania, ua hoʻouna ʻia ʻo ia i kahi hoʻomoana o Sachsenhausen, kahi i make ai ʻo ia.
I ka hoʻomanaʻo ʻana iā Kristallnacht, ma Nowemapa 9 i kēlā me kēia makahiki, hoʻolauleʻa ʻia ka Lā Kūʻē Kūʻē e kūʻē iā Fasism, Racism a me Anti-Semitism.
Nā kiʻi Kristallnacht
