Galilei Galilei (1564-1642) - ka physicist Italia, mīkini, astronomer, akeakamai a me ka makemakika, nāna i hoʻohuli i ka ʻepekema o kona manawa. ʻO ia kekahi o ka mea mua e hoʻohana i kahi teleskope e nānā i nā kino lani a hana i nā ʻike astronomical koʻikoʻi.
ʻO Galileo ka mea nāna i hoʻokumu i ka physics physics. Ma o kāna mau hoʻokolohua ponoʻī, ua hiki iā ia ke hōʻole i nā metaphysics speculative o Aristotle a hoʻomoe i ke kumu no nā mekanika kahiko.
Ua kaulana ʻo Galileo ma ke ʻano he kākoʻo ikaika i ka ʻōnaehana heliocentric o ka honua, kahi i alakaʻi ai i ka hakakā koʻikoʻi me ka Ekalesia Katolika.
Nui a hewahewa nā mea i hoihoi ʻia i loko o ka moʻolelo pilikino o Galileo, a mākou e kamaʻilio ai i kēia ʻatikala.
No laila, ma mua ou kahi moʻolelo pōkole o Galileo Galilei.
ʻO kā Bioʻo Galileo moʻolelo
Ua hānau ʻia ʻo Galilei Galilei ma Pepeluali 15, 1564 ma ke kūlanakauhale Italia o Pisa. Ua ulu ʻo ia a hānai ʻia i loko o ka ʻohana o kahi aliʻi ilihune ʻo Vincenzo Galilei a me kāna wahine ʻo Julia Ammannati. I ka hōʻuluʻulu, he ʻeono mau keiki a nā wahine, ua make ʻelua o lākou i ka wā kamaliʻi.
ʻO ke kamaliʻi a me ka ʻōpio
I ka piha ʻana o 8 mau makahiki o Galileo, ua neʻe ʻo ia a me kona ʻohana i Florence, kahi i ulu ai ka moʻokūʻauhau Medici, i ʻike ʻia no ke kākoʻo o nā mea pena kiʻi a me nā ʻepekema.
Ma aneʻi i hele aku ai ʻo Galileo e aʻo i kahi mōneka kūloko, kahi i ʻae ʻia ai ʻo ia ma ke ʻano he novice i ke kaʻina mōneka. Ua ʻike ʻia ke keiki e ka hoihoi a me ka ʻiʻini nui i ka ʻike. ʻO ka hopena, ua lilo ʻo ia i haumana maikaʻi loa o ka mōneka.
ʻO kahi mea hoihoi ʻo ia ka makemake o Galilona e lilo i kahuna pule, akā ua kūʻē kona makuakāne i ka manaʻo o kāna keiki. He mea pono e hoʻomaopopo ʻia, ma ka hoʻohui o ka kūleʻa i ke kahua o nā aʻo kumu, he mea pena kiʻi kaha ʻo ia a he makana mele kāna.
I ka makahiki 17, ua komo ʻo Galileo i ke Kulanui o Pisa, kahi i aʻo ai ʻo ia i ka lāʻau. I ke kula kiʻekiʻe, ua hoihoi ʻo ia i ka makemakika, ka mea i hoʻāla i ka hoihoi nui iā ia ua hoʻomaka ke poʻo o ka ʻohana e hopohopo no ka hoʻoneʻe ʻana o ka makemakika iā ia mai ka lāʻau. Eia hou, ua lilo ke kanaka ʻōpio me ke kuko nui i hoihoi i ka heliocentric theory o Copernicus.
Ma hope o ke aʻo ʻana ma ke kula nui no 3 mau makahiki, ua hoʻi ʻo Galileo Galilei i ka home, ʻoiai ʻaʻole hiki i kona makuakāne ke uku hou i kāna mau aʻo ʻana. Eia nō naʻe, ua hoʻokele ka mea ʻepekema amateur waiwai nui ʻo Marquis Guidobaldo del Monte e huki i ka nānā i ka haumāna i hoʻohiki ʻia, ka mea i noʻonoʻo i nā kālena a ke kāne.
He mea hoihoi ua haʻi ʻo Monte i kēia mau mea e pili ana iā Galileo: "Mai ka manawa o Archimedes, ʻaʻole i ʻike ka honua i kahi mea akamai e like me Galileo." Ua hana ka Marquis i ka mea hiki e kōkua i ke kanaka ʻōpio e hoʻomaopopo i kona mau manaʻo a me kona ʻike.
Mahalo i nā hana a Guidobald, ua hoʻolauna ʻia ʻo Galileo iā Duke Ferdinand 1 o ka Medici. Eia hou, ua noi ʻo ia i kahi kūlana ʻepekema uku no ke kanaka ʻōpio.
Hana ma ke kula nui
I ka piha ʻana o Galileo i 25 mau makahiki, ua hoʻi ʻo ia i ke Kulanui o Pisa, akā ʻaʻole naʻe ma ke ʻano he haumana, akā ma ke ʻano he polopeka o ka makemakika. I loko o kēia wā o kona moʻomeheu, ua aʻo nui ʻo ia ʻaʻole wale i ka makemakika, akā ʻo ka mīkini nō hoʻi.
Ma hope o 3 mau makahiki, ua kono ʻia ke kāne e hana ma ke Kulanui hanohano o Padua, kahi i aʻo ai ʻo ia i ka makemakika, ka mīkini a me ka ʻike hōkū. He mana nui kāna ma waena o nā hoa, a ma muli o ia mea i manaʻo nui ʻia ai kona manaʻo.
Ma Padua i hala ai nā makahiki hua nui o Galilaia o ka hana ʻepekema. Mai lalo o kāna peni i hana ʻia nā hana e like me "On Movement" a me "Mechanics", nāna i hōʻole i nā manaʻo o Aristotle. A laila ua hiki iā ia ke hoʻolālā i kahi teleskopa ma o ia mea i hiki ai ke nānā i nā kino lani.
ʻO nā mea i ʻike ʻia e Galileo me kahi teleskope, ua kikoʻī ʻo ia i loko o ka puke "Star Messenger". I kona hoʻi ʻana i Florence i 1610, ua paʻi ʻo ia i kahi hana hou, Letters on Sunspots. Ua hoʻokumu kēia hana i kahi ʻino o ka hoʻohewa mai nā kahunapule Katolika, kahi mea e make ai ka ʻepekema i kona ola.
I kēlā au, ua hana ka Inekuisitio ma kahi pae nui. Ua ʻike ʻo Galileo ʻaʻole i liʻuliʻu loa i puhi nā Katolika iā Giordano Bruno i ka pahu, ka mea makemake ʻole e haʻalele i kāna mau manaʻo. ʻO kahi mea hoihoi maoli ʻo ia ʻo Galileo ponoʻī i manaʻo iā ia iho he Katolika hiʻohiʻona a ʻaʻole ia i ʻike i nā mea kūlike ʻole ma waena o kāna mau hana a me ke ʻano o ke ao i nā manaʻo o ka hale pule.
Ua manaʻoʻiʻo ʻo Galileo i ke Akua, ua hoʻopaʻa ʻo ia i ka Baibala a ua lawe ʻoiaʻiʻo i nā mea āpau i kākau ʻia i loko. ʻAʻole liʻuliʻu, ua hele ka astronomer i Roma e hōʻike i kāna teleskopa iā Pope Paul 5.
ʻOiai ʻo ka ʻoiaʻiʻo ua hoʻomaikaʻi nā lunamakaʻāinana o nā kāhuna i ka hāmeʻa no ke aʻo ʻana i nā kino lani, ua hoʻonāukiuki loa ka ʻōnaehana heliocentric o ka honua iā lākou. ʻO ka pope, me kāna poʻe ukali, hāpai i nā mea kaua e kūʻē iā Galileo, a kapa iā ia he heretic.
Ua hoʻoili ʻia ka palapala hoʻopiʻi kūʻē i ka ʻepekema i ka makahiki 1615. I hoʻokahi makahiki ma hope mai, ua hoʻolaha kūhelu ke Komisina Roma i ka heliocentrism he heresy. No kēia kumu, ua hoʻomāinoino ʻia ka poʻe a pau i hilinaʻi i ka paradigm o ka ʻōnaehana heliocentric o ka honua.
Akeakamai
ʻO Galileo ka mea mua i hoʻohuli i ka physics. He mea mālama ʻo ia i ka noʻonoʻo pono - kahi hana e like me ke kumu i hana ai ke kumu o ka ʻike a me ka hana o ka poʻe.
ʻO ke ao holoʻokoʻa a mau loa. He ʻōnaehana paʻakikī loa ia, ʻo ka mea nāna i hana ke Akua. ʻAʻohe mea i ka hakahaka e hiki ke nalo me ka ʻole o ke kaha - hoʻololi wale ka mea i kāna ʻano. ʻO ke kumu o ke ao honua ka neʻe ʻana o ka mīkini o nā hunaahi, ma ke noi ʻana i hiki iā ʻoe ke aʻo i nā kānāwai o ke ao.
Ma muli o kēia, ua hoʻopaʻapaʻa ʻo Galileo e hoʻokumu ʻia kekahi hana ʻepekema i ka ʻike a me ka ʻike sensory o ka honua. ʻO ke kumuhana koʻikoʻi o ke akeakamai ka ʻano, ke aʻo ʻana i hiki ke hoʻokokoke aku i ka ʻoiaʻiʻo a me ke kumu nui o nā mea āpau.
Ua pili ka physicist i nā kiʻina 2 o ka ʻepekema kūlohelohe - hoʻokolohua a hoʻoliʻiliʻi. Ma o ka hana mua, ua hōʻoia ʻo Galileo i nā kuhiakau, a me ke kōkua o ka lua ua neʻe ʻo ia mai kekahi hoʻokolohua i kahi hōʻike ʻē aʻe, e hoʻāʻo nei e hoʻokō i ka nui o ka ʻike.
ʻO ka mea mua, ua hilinaʻi ʻo Galileo Galilei i ke aʻo a Archimedes. Ke hōʻino nei i nā manaʻo o Aristotle, ʻaʻole ia i hōʻole i ke ʻano kālailai i hoʻohana ʻia e ka mea akeakamai Helene kahiko.
ʻOnomykalakala
Ma hope o ka hoʻokumu ʻia ʻana o ka teleskopa i ka makahiki 1609, ua hoʻomaka ʻo Galileo e hoʻopaʻa pono i ka neʻe ʻana o nā kino lani. I ka hala ʻana o ka manawa, ua hoʻomalu ʻo ia i ka teleskope, i ka loaʻa ʻana he 32 mau manawa ka hoʻonui ʻia o nā mea.
I ka wā mua, ua mākaʻikaʻi ʻo Galileo i ka Moon, e loaʻa ana ka nui o nā lua pele a me nā puʻu ma luna ona. ʻO ka ʻike mua loa i hōʻoia ʻaʻole ka ʻokoʻa o ka Honua i kāna ʻano kino mai nā kino lani ʻē aʻe. No laila, hōʻole ke kāne i ka manaʻo o Aristotle e pili ana i ka ʻokoʻa ma waena o ka honua a me ka lani.
ʻO ka ʻike nui aʻe e pili ana i ka ʻike ʻana o 4 mau ukali o Jupiter. Mahalo i kēia, hōʻole ʻo ia i nā hoʻopaʻapaʻa a ka poʻe kūʻē iā Copernicus, nāna i ʻōlelo inā neʻe ka mahina a puni ka honua, a laila ʻaʻole hiki i ka honua ke neʻe a puni ka lā.
ʻO kahi mea hoihoi maoli i hiki iā Galileo Galilei ke ʻike i nā kiko ma ka Lā. Ma hope o ka lōʻihi o ke aʻo ʻana i ka hōkū, ua hoʻoholo ʻo ia e kaʻapuni ia i kāna axis.
Ke noiʻi nei iā Venus a me Mercury, ua hoʻoholo ka ʻepekema ua kokoke lākou i ka Lā ma mua o ko mākou honua. Eia hou, ua ʻike ʻo ia he mau apo ko Saturn. Ua nānā ʻo ia iā Neptune a ua wehewehe pū kekahi i kekahi o nā waiwai o kēia Honua.
Eia nō naʻe, ka loaʻa ʻana o nā mea kani nāwaliwali nāwaliwali loa, ʻaʻole hiki iā Galileo ke hoʻokolokolo hou aku i nā kino lani. Ma hope o ka hana ʻana i ka nui o ka noiʻi a me nā hoʻokolohua, hāʻawi ʻo ia i nā hōʻike hōʻoiaʻiʻo ʻaʻole ka Honua wale nō e pili ana i ka Lā, akā ma kāna axis hoʻi.
ʻO kēia mau mea hou aʻe a me nā ʻike hou aʻe i hōʻoia hou aku ai i ke kilo kilokilo ʻaʻole i kuhihewa ʻo Nicolaus Copernicus i kāna mau hopena.
Mekanika a me Makemakika
Ua ʻike ʻo Galileo i ka neʻe ʻana o ka mīkini ma ka puʻuwai o nā hana kino i ke kūlohelohe. Ua hana ʻo ia i nā mea ʻike he nui i ke kahua o ka hana mīkini, a ua hoʻokumu nō hoʻi i ke kahua no ka ʻike hou aku i ka physics.
ʻO Galileo ka mea mua i hoʻokumu i ke kānāwai o ka hāʻule, e hōʻike nei i kahi hoʻokolohua. Ua hōʻike ʻo ia i ka haʻilula kino no ka lele o kahi mea e lele ana ma kahi kihi i kahi pae ākea.
ʻO ka neʻe ʻana o ka parabolic o ke kino i hoʻolei ʻia i hoʻokau nui i ka hoʻomohala ʻana i nā papa ʻaina.
Ua hana ʻo Galileo i ke kānāwai o ka inertia, a lilo ia i axiom maʻamau o ka mīkini. Ua hiki iā ia ke hoʻoholo i ke ʻano o ka oscillation o nā pendulo, i alakaʻi ʻia ai i ka hana o ka uaki pendulum mua.
Ua hoihoi ka mīkini i ka waiwai o ke kūpale ʻana i nā mea, a laila i alakaʻi ʻia i ka hana ʻepekema kaʻawale. Ua hoʻokumu ʻia ko Galileo mau manaʻo i ke kumu o nā kānāwai kino. I nā helu helu, ua lilo ʻo ia i kumu o ka manaʻo paʻa - ka manawa o ka mana.
I ka noʻonoʻo ʻana i ka makemakika, kokoke ʻo Galileo i ka manaʻo o ke kumumanaʻo o ka hiki. Ua hōʻike kikoʻī ʻo ia i kāna mau manaʻo i loko o kahi hana i kapa ʻia ʻo "Discourse on the game of dice."
Ua hōʻemi ke kāne i ka paradox makemakika kaulana e pili ana i nā helu kūlohelohe a me kā lākou mau pahu. He mea nui kāna helu ʻana i ka hoʻomohala ʻana i ke kumumanaʻo a me kā lākou hoʻonohonoho ʻana.
E hakakā me ka hale pule
I ka makahiki 1616, ua hele ʻo Galileo Galilei e hele i ke aka no ka hakakā me ka Ekalesia Katolika. Ua koi ʻia ʻo ia e hūnā i kāna mau manaʻo a haʻi ʻole i ka lehulehu.
Ua hōʻike ka mea kilo i kona mau manaʻo ponoʻī i loko o ka puke ʻōlelo "The Assayer" (1623). ʻO kēia hana wale nō ka mea i paʻi ʻia ma hope o ka hoʻomaopopo ʻia o Copernicus ma ke ʻano he heretic.
Eia nō naʻe, ma hope o ka paʻi ʻia ʻana i ka makahiki 1632 o ke kuʻina polemical "Dialogue ma nā ʻōnaehana nui ʻelua o ka honua", ua hoʻokau ʻia ka ʻepekema i ka ʻepekema i nā hoʻomaʻau hou. Ua hoʻomaka nā mea noiʻi i ka hana kūʻē iā Galileo. Ua hoʻopiʻi hou ʻia ʻo ia no ka heresy, akā i kēia manawa ua lilo kēia mea i mea nui ʻē aʻe.
Ke ola pilikino
I kona noho ʻana ma Padua, ua launa ʻo Galileo me Marina Gamba, a ua hoʻomaka ʻo ia e noho pū me ia. ʻO ka hopena, he keikikāne kā ka poʻe ʻōpio, ʻo Vincenzo, a me ʻelua mau kaikamahine - ʻo Livia a me Virginia.
ʻOiai ʻaʻole i ʻae ʻia ka male ʻana o Galileo a me Marina, ua pili maikaʻi ʻole kēia i kā lāua mau keiki. I ka wā i oʻo ai nā kaikamahine i ka wā makua, ua hoʻokau ʻia lākou e lilo i mau nune. I ka makahiki 55, ua hiki i ka astronomer ke hoʻokama i kāna keiki.
Mahalo i kēia, he kuleana ko Vincenzo e male i ke kaikamahine a hānau keiki kāne. I ka wā e hiki mai ana, ua lilo ka moʻopuna a Galileo i mōneka. ʻO kahi mea hoihoi ʻo ia i kuni i nā palapala waiwai a kona kupuna kāne āna i mālama ai, no ka mea he akua lākou.
I ka wā i hoʻokapu aku ai ka Inekuisitio iā Galileo, noho ʻo ia ma kahi waiwai ma Arcetri, i kūkulu ʻia kokoke i ka luakini o nā kaikamahine.
Make
I ka wā o ka paʻahao paʻahao i 1633, ua koi ʻia ʻo Galilei Galilei e haʻalele i ka manaʻo "heretical" o ka heliocentrism, a hāʻule i lalo o ka hopu paʻa ʻole ʻia. Aia ʻo ia i lalo o ka hale paʻa, hiki ke kamaʻilio me kekahi pōʻai o ka poʻe.
Noho ka ʻepekema i ka villa a hiki i ka hopena o kona mau lā. Ua make ʻo Galileo Galilei i ka lā 8 o Ianuali, 1642 i ka makahiki 77. I nā makahiki hope o kona ola ʻana, ua makapō ʻo ia, akā ʻaʻole ia i ālai iā ia mai ka hoʻomau ʻana i ke aʻo ʻana i ka ʻepekema, me ka hoʻohana ʻana i ke kōkua o kāna mau haumāna ʻoiaʻiʻo ʻo Viviani, Castelli a me Torricelli
Ma hope o ka make ʻana o Galileo, ʻaʻole ʻae ka Pope iā ia e kanu ʻia i loko o ka lua o ka Basilica o Santa Croce, e like me ka makemake o ka astronomer. Ua hiki iā Galileo ke hoʻokō i kāna makemake hope loa ma 1737 wale nō, a ma hope iho ua waiho ʻia kona lua kupapaʻu ma kahi o Michelangelo.
Iwakālua mau makahiki ma hope mai, ua hoʻoponopono hou ka hale pule Katolika i ka manaʻo o ka heliocentrism, akā ua hōʻoia ʻia ka ʻepekema i nā kenekulia wale nō i hala. ʻO ka hewa o ka Inekuisitio i ʻike wale ʻia ma 1992 e Pope John Paul 2.
Nā kiʻi Galileo
