Abu Ali Hussein ibn Abdullah ibn al-Hasan ibn Ali ibn Sinaʻike ʻia ma ke Komohana ʻo Avicenna - kahi ʻepekema ʻepekema Persian, ka mea akeakamai a kauka, kahi lunamakaʻāinana o ka Aristotelianism Hikina. ʻO ia ke kauka o ka ʻaha o nā emira Samanid a me nā sultans Dalemit, a no kekahi manawa hoʻi ka vizier ma Hamadan.
Ua manaʻo ʻia ʻo Ibn Sina ka mea kākau o nā hana he 450 a ʻoi i loko o 29 mau ʻepekema, a he 274 wale nō i koe. ʻO ke akeakamai kaulana loa a me ka ʻepekema o ka honua Islam.
Nui a hewahewa nā mea i hoihoi ʻia i loko o ka moʻolelo pilikino o Ibn Sina āu i lohe ʻole ai.
No laila, ma mua ou kahi moʻolelo pōkole o Ibn Sina.
Mōʻaukala o Ibn Sina
Ua hānau ʻia ʻo Ibn Sina ma ʻAukake 16, 980 ma ke kauhale liʻiliʻi o Afshana, aia ma ka ʻāina o ka moku Samanid.
Ua ulu ʻo ia a hānai ʻia i kahi ʻohana waiwai. ʻAe ʻae ʻia he makua kāne waiwai kāna makuakāne.
ʻO ke kamaliʻi a me ka ʻōpio
Mai ka wā kamaliʻi mai, ua hōʻike ʻo Ibn Sina i ka hiki i nā ʻepekema like ʻole. I kona mau makahiki he 10 mau makahiki, ua aʻo ʻo ia e ka naʻau kokoke i ka Koran holoʻokoʻa - ka puke nui o nā Mahometa.
Ma muli o ka ʻike kupaianaha o Ibn Sina, ua hoʻouna kona makuakāne iā ia i ke kula, kahi i aʻo nui ʻia ai nā kānāwai a me nā loina Muslim. Eia nō naʻe, ua ʻae nā kumu e ʻoi aku ka mākaukau o ke keikikāne i nā pilikia like ʻole.
ʻO kahi mea hoihoi ʻoiai ʻo Ibn Sina i 12 mau makahiki wale nō, hele mai nā kumu a me nā poʻe naʻaupō iā ia no ka ʻōlelo aʻo.
Ma Bukhara, ua aʻo ʻo Avicenna i ke akeakamai, ka noʻonoʻo a me ka hōkū me ka ʻepekema ʻo Abu Abdallah Natli i hele mai i ke kūlanakauhale. Ma hope o kēlā, ua hoʻomau kūʻokoʻa ʻo ia e loaʻa ka ʻike ma kēia a me nā wahi ʻē aʻe.
Ua hoihoi ʻo Ibn Sina i ka hoihoi i ka lāʻau, nā mele a me nā geometry. Ua hoʻohauʻoli nui ʻia ua kāne nei e nā Metaphysics o Aristotle.
I ka makahiki 14, ua noiʻi ke kanaka ʻōpio i nā hana āpau i loaʻa i ke kūlanakauhale, hoʻokahi ala a i ʻole e pili ana i ka lāʻau. Ua hoʻāʻo ʻo ia e mālama i nā mea maʻi i mea e hoʻopili ai i kona ʻike i ka hana.
ʻOiai ua maʻi ka emir o Bukhara, akā ʻaʻole hiki i kekahi o kāna mau kauka ke hoola i ka luna o kona maʻi. ʻO ka hopena, ua kono ʻia ka ʻōpio ʻo Ibn Sina iā ia, nāna i hana i ka ʻike kūpono a kuhikuhi i ka lapaʻau kūpono. Ma hope o kēlā ua lilo ʻo ia i kauka ponoʻī o ka emir.
Ua hoʻomau ʻo Hussein i ka loaʻa ʻana o ka ʻike mai nā puke ke loaʻa iā ia ke komo i ka hale waihona puke o ka luna.
I ka makahiki 18, ua loaʻa iā Ibn Sina ka ʻike hohonu a ua hoʻomaka ʻo ia e kūkā kamaʻilio manuahi ʻole me nā ʻepekema kaulana o ka Hikina a me Central Asia e nā leka.
I ka makahiki 20 wale nō ʻo Ibn Sina, ua paʻi ʻo ia i kekahi mau hana ʻepekema, e like me ka encyclopedias nui, nā puke e pili ana i ka loina, a me ka puke wehewehe ʻōlelo lapaʻau.
I loko o kēlā manawa o kāna moʻolelo pilikino, ua make ka makuakāne o Ibn Sina, a ua noho ʻia ʻo Bukhara e nā ʻohana Tureke. No kēia kumu, ua hoʻoholo ka poʻe akamai e haʻalele i Khorezm.
Lapaʻau
Ua neʻe ʻo ia i Khorezm, ua hiki iā Ibn Sina ke hoʻomau i kāna hana olakino. Ua maikaʻi loa kāna kūleʻa a hoʻomaka nā kamaʻāina e kāhea iā ia "ke keiki aliʻi o nā kauka."
I kēlā manawa, pāpā ka luna i kekahi e hoʻokaʻawale i nā kupapaʻu no ka hoʻokolokolo ʻana. No kēia mea, kū ka poʻe hana hewa i ka hoʻopaʻi make, akā ʻo Ibn Sina, me kahi kauka ʻē aʻe i kapa ʻia ʻo Masihi, ua hoʻomau i ka hana autopsy ma kahi hūnā mai nā poʻe ʻē aʻe.
I ka hala ʻana o ka manawa, ua hoʻomaopopo ka Sultan i kēia, ma muli o ka hopena a Avicenna lāua ʻo Masikhi i hoʻoholo ai e holo. I ko lākou pakele wikiwiki ʻana, ua hōʻeha ʻia nā ʻepekema e kahi ʻino ikaika. Hele hewa lākou, pololi a make wai.
Ua make nā ʻelemakule Masihi, ʻaʻole hiki ke hoʻomanawanui i kēlā mau hoʻokolokolo, ʻoiai ʻo Ibn Sina wale nō i ola i kahi hana mana.
Ua hele lōʻihi ka ʻepekema mai ka hoʻomāinoino ʻia o ke Suletana, akā hoʻomau nō naʻe i ka hana kākau. ʻO kahi mea hoihoi ʻo ia i kākau ai i kekahi o nā hana i kūpono i ka noho lio, i kāna huakaʻi lōʻihi.
Ma 1016 Ibn Sina i noho ma Hamadan, ke kapikala mua o Media. Ua hoʻomalu ʻia kēia mau ʻāina e nā luna heluhelu ʻole, ʻaʻole hiki ke hauʻoli i ka mea noʻonoʻo.
Ua loaʻa koke ʻo Avicenna i ke kūlana o ke kauka nui o ka emir, a ma hope ua hāʻawi ʻia i ke kūlana o ke kuhina-vizier.
I loko o kēia wā o ka moʻomeheu ua mālama ʻo Ibn Sina e hoʻopau i ke kākau ʻana o ka ʻāpana mua o kāna hana nui - "The Canon of Medicine". Ma hope e hoʻonui ʻia me 4 mau ʻāpana hou aʻe.
Ua nānā ka puke i ka wehewehe ʻana i nā maʻi maʻi, ka ʻoki ʻana, ka haki iwi, a me ka hoʻomākaukau lāʻau. Ua kamaʻilio pū ka mea kākau e pili ana i nā hana lapaʻau a nā kauka kahiko ma ʻEulopa a me ʻAsia.
ʻIke ʻia, ua hoʻoholo ʻo Ibn Sina e hana nā virus me he mau pathogens ʻike ʻole ʻia o nā maʻi lele. He mea pono e hoʻomaopopo ʻia ua hōʻoia ʻia kāna kuhiakau e Pasteur 8 mau kenekulia wale nō ma hope.
I loko o kāna mau puke, ua wehewehe ʻo Ibn Sina i nā ʻano a me nā kūlana o ka lāʻau ikiʻai. ʻO ia ke kauka mua e wehewehe i nā maʻi koʻikoʻi e like me cholera, ahulau, jaundice, a pēlā aku.
Hāʻawi nui ʻo Avicenna i ka hoʻomohala ʻana i ka ʻōnaehana ʻike. Ua wehewehe ʻo ia i kēlā me kēia kikoʻī i ke ʻano o ka maka o ke kanaka.
A hiki i kēlā manawa, manaʻo ka poʻe o Ibn Sina ʻo ka maka he ʻano ipukukui me nā kukuna o kahi kumu kūikawā. I ka manawa pōkole loa, ua lilo ka "Canon of Medicine" i puke noiʻi o ka manaʻo nui o ka honua.
Akeakamai
Nui nā hana a Ibn Sina i nalowale a i kākau hou ʻia paha e nā mea unuhi aʻo ʻole. Eia nō naʻe, ua nui nā hana a ka ʻepekema i ola a hiki i kēia lā, ke kōkua nei e hoʻomaopopo i kāna mau manaʻo ma kekahi mau pilikia.
Wahi a Avicenna, ua mahele ʻia ka ʻepekema i nā ʻāpana 3:
- Kiʻekiʻena.
- Awelika.
- ʻO ka mea haʻahaʻa loa.
ʻO Ibn Sina kekahi o nā akeakamai a me nā ʻepekema i manaʻo i ke Akua ma ke kumu o nā kumu āpau.
Ma hope o ka hoʻoholo ʻana i ka mau loa o ka honua, ua noʻonoʻo nui ka mea akamai i ke ʻano o ka ʻuhane o ke kanaka, i hōʻike ʻia iā ia iho i nā ʻano like ʻole a me nā kino (e like me ka holoholona a kanaka paha) ma ka honua, a laila hoʻi hou i ke Akua.
ʻO ka manaʻo akeakamai a Ibn Sina i hoʻohewa ʻia e nā Iudaio manaʻo a me Sufis (Islamic esotericists). Eia naʻe, ʻae ʻia nā manaʻo o Avicenna e nā poʻe he nui.
Moʻokalaleo a me nā ʻepekema ʻē aʻe
Ua ʻōlelo pinepine ʻo Ibn Sina e pili ana i nā mea koʻikoʻi ma o ka hōʻoia ʻana. Ma kahi ʻano like, ua kākau ʻo ia i nā hana e like me "A Treatise on Love", "Hai ibn Yakzan", "Bird" a me nā mea ʻē aʻe he nui.
Hāʻawi ka ʻepekema i kahi kōkua nui i ka hoʻomohala ʻana i ka psychology. ʻO kahi laʻana, ua hoʻokaʻawale ʻo ia i ke ʻano o ka poʻe i nā mahele 4:
- wela;
- anuanu;
- pulu;
- maloo.
Ua kūleʻa nui ʻo Ibn Sina i ka mīkini, mele a me ka hōkū. Ua hiki nō iā ia ke hōʻike iā ia iho ma ke ʻano he kemika loea. ʻO kahi laʻana, ua aʻo ʻo ia i ka lawe ʻana mai i nā hydrochloric, sulfuric a me nā nitric acid, potassium a me sodium hydroxides.
Ke aʻo ʻia nei kāna mau hana me ka hoihoi a puni ka honua. Pīhoihoi ka poʻe loea o kēia au i ke ʻano o kona hiki ʻana i kahi kiʻekiʻe i ka wā e noho ana i kēlā au.
Ke ola pilikino
I kēia manawa, ʻaʻole ʻike iki ka mea kākau moʻolelo o Ibn Sina i kekahi mea e pili ana i kona ola ponoʻī.
Ua hoʻololi pinepine ka ʻepekema i kona wahi noho, e neʻe ana mai kahi wahi a kahi wahi ʻē aʻe. Inā paha ua hiki iā ia ke hoʻomaka i kahi ʻohana he paʻakikī e ʻōlelo, no laila ke hāpai nei kēia kumuhana i nā nīnau he nui mai nā mea kākau moʻolelo.
Make
Ma mua iki o kona make ʻana, ua loaʻa i ka mea akeakamai kahi maʻi ʻōpū koʻikoʻi mai hiki ʻole iā ia ke hoʻōla iā ia iho. Ua make ʻo Ibn Sina ma Iune 18, 1037 i ka makahiki 56.
Ma ka pō o kona make ʻana, ua kauoha ʻo Avicenna e hoʻokuʻu i kāna mau kauā āpau, e uku ana iā lākou, a e hāʻawi i kāna waiwai āpau i ka poʻe ʻilihune.
Ua kanu ʻia ʻo Ibn Sina ma Hamadan ma ka ʻaoʻao o ka pā o ke kūlanakauhale. Ma lalo o hoʻokahi makahiki ma hope mai, ua lawe ʻia kona mau koena i Isfahan a kanu hou ʻia i ka hale kupapaʻu.
Nā kiʻi o Ibn Sina
