Nā Kaua Punic - 3 mau kaua ma waena o Ancient Roma a me Carthage ("Punami", ʻo ia hoʻi nā Phoenicia), i hoʻomau mau ʻia i ka 264-146 BC. Ua lanakila ʻo Roma i nā kaua, ʻoiai ua luku ʻia ʻo Carthage.
ʻO ka hakakā ma waena o Roma a me Carthage
Ma hope o ka lilo ʻana o ka Lepupalika Roman i mana nui, e kaohi ana i ka Peninsula Apennine holoʻokoʻa, ʻaʻole hiki iā ia ke nānā hou me ke ʻano mālie i ka lula o Carthage ma ke Kaiwaenahonua Komohana.
Ua hoʻāʻo ʻo Italia e kāpae iā Sisily, kahi o ka hakakā ma waena o nā Helene a me nā Carthaginians e hana nei no kahi manawa lōʻihi, mai ka noho aliʻi ʻana o ka hope. Inā ʻole, ʻaʻole hiki i ka poʻe Roma ke hāʻawi i ke kālepa palekana, a me ka nui o nā pono nui ʻē aʻe.
ʻO ka mea mua, ua hoihoi ka poʻe ʻItalia i ka kaohi ma luna o ka Messana Strait. Ua hōʻike koke ʻia ka manawa e hopu ai i ke kaha: ʻo ka mea i kapa ʻia ʻo "Mamertines" pio iā Messana, a i ka wā i kūʻē mai ai ʻo Hieron II o Syracuse iā lākou, ua huli nā Mameterine iā Roma no ke kōkua, a ʻae ʻia lākou i loko o kāna hui.
ʻO kēia mau kumu a me nā kumu ʻē aʻe i alakaʻi i ka hoʻomaka ʻana o ke Kaua Punic Mua (264-241 BC). He mea pono e hoʻomaopopo ʻia e pili ana i ko lākou mana, ʻo Roma a me Carthage ma ke ʻano like.
ʻO ka ʻaoʻao nāwaliwali o ka poʻe Carthaginians ka hapa nui o ko lākou pūʻali koa me nā koa i hoʻolimalima ʻia, akā ua uku ʻia kēia e ka ʻoiaʻiʻo he kālā hou kā Carthage a he flotilla ikaika kā lākou.
Ke Kaua Punic Mua
Ua hoʻomaka ke kaua ma Sisilia me ka hoʻouka kaua ʻana o Carthaginian iā Messana, kahi i kāohi ʻia e ko Roma. Ma hope o kēlā, ua kaua nā Italia i nā ʻano kaua kūleʻa, e hopu ana i ka hapa nui o nā kūlanakauhale kūloko.
E hoʻomau i ka lanakila ʻana ma luna o ka Carthaginians, pono i nā Roma kahi mau ʻauwaʻa holo pono. E hana i kēia, ua hele lākou no hoʻokahi hana maʻalea. Ua hiki iā lākou ke kūkulu i nā drawbridges ma nā moku me nā lou kūikawā i hiki ai ke kau i kahi moku ʻenemi.
ʻO ka hopena, ma o ia mau alahaka, ua hele koke ka pūʻali koa Roma, i kaulana no ko lākou mākaukau hakakā, ma luna o nā moku Carthaginian a komo i ka hakakā lima me ka ʻenemi. A ʻoiai ua kūleʻa ʻole ka poʻe Italia, ma hope ua lawe mai kēia hana i nā lanakila he nui iā lākou.
I ka puna o 256 BC. e Ua pae nā pūʻali koa Roma ma lalo o ke alakaʻi a Marcus Regulus lāua ʻo Lucius Long i ʻApelika. Ua kāohi maʻalahi lākou i kekahi mau mea hoʻolālā i hoʻoholo ka Senate e waiho wale i ka hapalua o nā koa iā Regula.
ʻO kēia hoʻoholo he mea make ia no ko Roma. Ua eo loa ʻo Regulus e nā Carthaginians a paʻa pio ʻia, a ma laila ʻo ia i make ai. Eia nō naʻe, ma Sisili, loaʻa kahi pōmaikaʻi nui o ka poʻe Italia. I kēlā me kēia lā, ua lanakila lākou i nā panalāʻau hou aku, a ua lanakila ka lanakila ma nā mokupuni Aegat, kahi i lilo ai nā Carthaginians i 120 mau moku kaua.
I ka wā i kaohi ai ka Lepupalika Roma i nā ala kai āpau, ua ʻae ʻo Carthage i kahi armistice, kahi a ka Carthaginian Sicily āpau a me kekahi o nā mokupuni i hāʻawi aku ai i ko Roma. Eia hou, ua uku ka ʻaoʻao lanakila i Roma i kahi kālā nui ma ke ʻano he indemnity.
Ke kūʻē nei ʻo Mercenary ma Carthage
Ma hope koke iho o ka hopena o ka maluhia, ua komo ʻo Carthage i kahi hakakā paʻakikī me nā pūʻali koa mercenary, i ʻoi aku ma mua o 3 mau makahiki. I ka wā o ka haunaele, hele aku nā mea mālama kālā Sardinia i ka ʻaoʻao o Roma, mahalo iā Roma i hoʻohui iā Sardinia a me Corsica mai nā Carthaginians.
I ka hoʻoholo ʻana o Carthage e hoʻihoʻi i kāna mau panalāʻau ponoʻī, ua hoʻoweliweli ka poʻe ʻItalia e hoʻomaka i kahi kaua. I ka hala ʻana o ka manawa, ʻo Hamilcar Barca, ke alakaʻi o ka Carthaginian Patriotic Party, ka mea i manaʻo ʻaʻole hiki ke pale ʻia ke kaua me Roma, ua lilo i ka hema a me ka hikina o Sepania, e hoʻāʻo nei e hoʻopiha no ka lilo o Sisily a me Sardinia.
Ua hoʻokumu ʻia kahi pūʻali koa mākaukau ma aneʻi, ka mea i hoʻomaka ai ka makaʻu i ka Emepaea Roma. ʻO ka hopena, koi ka poʻe Roma i ka poʻe Carthaginians ʻaʻole e hele i ka muliwai ʻo Ebro, a hana kuikahi pū kekahi me kekahi mau kūlanakauhale Helene.
Ke Kaua Punic ʻelua
I ka makahiki 221 BC. Ua make ʻo Hasdrubal, a ʻo kahi hopena ʻo Hanibal, kekahi o nā ʻenemi hiki ʻole ke komo i Roma ma kona wahi. Ke hoʻohana pono nei i ke kūlana maikaʻi, ua hoʻouka kaua ʻo Hanibal i ke kūlanakauhale ʻo Sagunt, i hui pū ʻia me nā Italia, a lawe iā ia ma hope o ka hoʻopuni ʻana he 8 mau mahina.
I ka hōʻole ʻia ʻana o ka Senate e hoʻihoʻi iā Hannibal, ua hoʻolaha ʻia ke Kaua Punic ʻelua (218 BC). Ua hōʻole ka alakaʻi Carthaginian e hakakā ma Sepania a me ʻApelika, e like me ka mea a ko Roma i manaʻo ai.
Ma ka hakahaka, ua lilo ʻo ʻItalia i poʻokela o ka hoʻouka kaua, e like me ka hoʻolālā a Hannibal. Ua hoʻonohonoho ka luna koa iā ia iho i ka pahuhopu e kiʻi i Roma a luku iā ia ma nā ʻano āpau. No kēia mea, ua helu ʻo ia i ke kākoʻo mai nā ʻohana Gallic.
Ke hōʻiliʻili nei i kahi pūʻali koa nui, ua hoʻomaka ʻo Hanibal i kāna hoʻouka kaua kaulana e kūʻē iā Roma. Ua hele kūleʻa ʻo ia i ka Pyrenees me 50,000 mau pūʻali koa hele wāwae a me 9,000 mau hoʻoholo lio ma kāna hāʻawi. Eia kekahi, he nui kāna mau ʻelepani kaua, kahi paʻakikī loa e hāpai i nā kūpau o ka hoʻouka kaua ʻana.
Ma hope, ua hōʻea ʻo Hanibal i nā kuahiwi, kahi e paʻakikī loa ai ke ala. I ka wā hoʻololi, ua eo ʻo ia ma kahi o ka hapalua o nā koa. Ma hope o kēlā, kali ʻia kona pūʻali koa e kahi huakaʻi paʻakikī like ma waena o nā Apennines. Eia nō naʻe, hiki i ka poʻe Carthaginians ke hele i mua a lanakila i nā kaua me nā Italia.
Eia nō naʻe, ke hoʻokokoke aku nei i Roma, ua ʻike ka luna kaua ʻaʻole hiki iā ia ke lawe i ke kūlanakauhale. Ua hoʻonāukiuki ʻia kēia kūlana e ka ʻoiaʻiʻo ua kūpaʻa ka poʻe kākoʻo i Roma, ʻaʻole makemake e hele i ka ʻaoʻao ʻo Hanibal.
A ʻo kahi hopena, ua hele ka Carthaginians i ka hikina, kahi a lākou i luku nui ai i nā wahi hema. Hōʻalo ka poʻe Roma i nā kaua hāmama me ka pūʻali koa o Hanibal. Akā, ua lana ko lākou manaʻo e hoʻoluhi i ka ʻenemi, ka mea nui loa o ka nele i ka meaʻai i kēlā me kēia lā.
Ma hope o ka hoʻoilo ma kahi o Geronia, neʻe ʻo Hanibal i Apulia, kahi i kū ai ke kaua kaulana o Cannes. I kēia kaua, ua luku nui ʻia ka poʻe Roma, a ua lilo nā koa he nui. Ma hope o kēlā, ua hoʻohiki ʻo Syracuse a me nā mea nui he nui o nā ʻaoʻao Italia o Roma e hui pū me ka luna koa.
Ua lilo ka mana o ʻItalia i ke kūlanakauhale koʻikoʻi o Capua. Eia nō naʻe, ʻaʻole i hiki mai nā hoʻoikaika ikaika iā Hannibal. Ua alakaʻi kēia i ka ʻoiaʻiʻo ua hoʻomaka ka poʻe Roma e lawe i ka hana i kā lākou lima iho. I ka makahiki 212, ua kāohi ʻo Roma iā Syracuse, a hala ʻelua mau makahiki ma hope, aia nō ʻo Sicily a pau i ka lima o ka poʻe Italia.
Ma hope, ma hope o ka hoʻopuni lōʻihi, ua koi ʻia ʻo Hannibal e haʻalele iā Capua, kahi i hoʻoikaika nui ai i nā mea kōkua o Roma. A ʻoiai lanakila mau ka poʻe Carthaginians ma luna o ka ʻenemi, e pio ana ko lākou mana i kēlā me kēia lā.
Ma hope o kekahi manawa, ua hoʻopio ka Roma i Sepania a pau, a ma hope ua neʻe ke koena o ka pūʻali koa Carthaginian i Italia; ʻo ke kūlanakauhale ʻo Carthaginian hope loa, ʻo Hades, i hāʻawi pio iā Roma.
Ua maopopo iā Hannibal ʻaʻole paha e lanakila ʻo ia i kēia kaua. Ua komo nā mea kākoʻo o ka maluhia ma Carthage i ke kūkākūkā ʻana me Roma, ʻaʻole i loaʻa nā hopena. Ua kiʻi aku nā luna o Carthaginian iā Hanibal i ʻApelika. ʻO ke kaua hope o Zama i hoʻonele i ka poʻe Carthaginians i ko lākou manaolana hope loa o ka lanakila a alakaʻi i ka hopena o ka maluhia.
Ua kauoha ʻo Roma iā Carthage e luku i nā moku kaua, ua haʻalele ʻo ia i kekahi mau mokupuni ma ke Kai Kaiwaenahonua, ʻaʻole e kaua aku ma waho o ʻApelika, a ʻaʻole hoʻi e hakakā ma ʻApelika ponoʻī me ka ʻae ʻole o Roma. Eia hou, ua koi ʻia ka ʻaoʻao eo e uku i nā kālā he nui i ka mea lanakila.
Ke Kaua Punic ʻekolu
Ma hope o ka pau ʻana o ke Kaua Punic ʻelua, ua hoʻonui hou ʻia ka mana o ka Emepaea Roma. Ma ka huli, hoʻomohala ʻo Carthage ma muli o ka hoʻokele waiwai, ma muli o ke kālepa haole. I kēia manawa, ua kū mai kahi ʻaoʻao koʻikoʻi i Roma, e koi ana i ka luku ʻia o Carthage.
ʻAʻole paʻakikī e loaʻa kahi kumu no ka hoʻomaka o ke kaua. ʻO ka mōʻī Numidian ʻo Masinissa, ke manaʻo nei i ke kākoʻo o ko Roma, hana kipi loa ʻo ia a ʻimi e hopu i kahi ʻāpana o nā ʻāina Carthaginian. Ua alakaʻi kēia i kahi hakakā kaua, a ʻoiai ua eo ka poʻe Carthaginians, ua manaʻo ke aupuni o Roma i kā lākou hana i hana hewa i nā ʻōlelo o ke kuʻikahi a kūkala kaua.
No laila ua hoʻomaka ke Kaua Punic ʻekolu (149-146 makahiki. ʻAʻole makemake ʻo Carthage i ke kaua a ua ʻae e ʻoluʻolu i ko Roma i kēlā me kēia ʻano, akā hana kolohe ʻole lākou: ua hoʻokau lākou i kekahi mau koina, a i ka wā a nā Carthaginians i hoʻokō ai, ua hoʻonohonoho lākou i nā kūlana hou
Ua hiki i kahi i kauoha ai ka poʻe ʻItalia i ka poʻe Carthaginians e haʻalele i ko lākou ʻāina hānau a noho ma kahi ʻokoʻa a mamao loa mai ke kai. ʻO kēia ka mauʻu hope loa o ke ahonui no ka poʻe Carthaginians, ka poʻe i hōʻole e hoʻolohe i kēlā kauoha.
A ʻo kahi hopena, hoʻomaka ka poʻe Roma i ka hoʻopilikia ʻana i ke kūlanakauhale, ka poʻe nona ka poʻe i hoʻomaka e kūkulu i nāʻauwaʻa a paʻa i nā paia. Ua mālama ʻo Hasdrubal i ke kauoha nui ma luna o lākou. Ua hoʻomaka ka poʻe i hoʻopuni ʻia i ka hemahema o ka meaʻai, ʻoiai lākou i lawe ʻia i ke apo.
Ma hope ua alakaʻi kēia i ka lele o nā kamaʻāina a me ka hāʻawi ʻana i kahi ʻāpana nui o nā ʻāina o Carthage. I ka puna o 146 BC. Ua komo ka pūʻali koa Roma i ke kūlanakauhale, a ua hoʻomalu ʻia ma hope o 7 mau lā. Ua hao ka poʻe Roma iā Carthage a laila puhi ʻia i ke ahi. ʻO kahi mea hoihoi ʻo ia ka pīpī i ka lepo i ke kūlanakauhale me ka paʻakai i mea ʻole e kupu aʻe kahi mea ʻē aʻe.
Ka hopena
ʻO ka luku ʻia ʻana o Carthage ka mea i hiki ai iā Roma ke hoʻolōʻihi i ko lākou noho aliʻi ʻana ma luna o ke kahakai Kaiwaenahonua holoʻokoʻa. Ua lilo ia i mokuʻāina Mediterranean nui loa, nona nā ʻāina o West and North Africa a me Sepania.
Ua hoʻolilo ʻia nā panalāʻau i noho ʻia i mau panalāʻau Roma. ʻO ke komo ʻana o ke kālā mai nā ʻāina o ke kūlanakauhale i luku ʻia i kōkua i ka hoʻomohala ʻana o ka hoʻokele waiwai a laila lilo ʻo Roma i mea mana ikaika loa i ka honua kahiko.
Nā kiʻi o nā Kaua Punic
