ʻO Benedict Spinoza (inoa maoli ʻO Baruch Spinoza; 1632-1677) - ka mea akeakamai o ka Hōlani a me ka naturalist o ka Iudaio, kahi o nā akeakamai ʻoi loa o kēia au.
Nui a hewahewa nā mea i hoihoi ʻia i loko o ka moʻolelo pilikino o Spinoza, a mākou e kamaʻilio ai i kēia ʻatikala.
No laila, ma mua ou he moʻolelo pōkole o Benedict Spinoza.
Ko kā Spinoza moʻomeheu
Ua hānau ʻia ʻo Benedict Spinoza ma Nowemapa 24, 1632 ma ʻAmekekama. Ua ulu ʻo ia a hānai ʻia i loko o kahi ʻohana i pili ʻole i ka hana ʻepekema.
ʻO kona makuakāne, ʻo Gabriel Alvarez, kahi mea kālepa huaʻai kūleʻa, a ʻo kona makuahine ʻo Hanna Deborah de Spinoza, ua pili i ka ʻohana a hānai he ʻelima mau keiki.
ʻO ke kamaliʻi a me ka ʻōpio
ʻO ka ulia pōpilikia mua loa ma ka moʻolelo ola o Spinoza i ka makahiki 6, i ka manawa i hala ai kona makuahine. Ua make ka wahine mai ka maʻi kō i mua.
I ke kamaliʻi, ua hele ke keikikāne i kahi kula haipule, kahi i aʻo ai ʻo ia i ka ʻōlelo Hebera, ka hoʻomana Iudaio, a me nā haʻiʻōlelo ʻē aʻe. Ma hope o ka hala ʻana o ka manawa, ua haku ʻo ia i ka Lākina, Paniolo a me Pokukala, a ua ʻōlelo pū kekahi i ka ʻōlelo Palani a me ka Italia.
I kēlā manawa makemake nui ʻo Benedict Spinoza i ke aʻo ʻana i nā hana a ka poʻe akeakamai o ka wā kahiko, ʻAlapia a me nā Iudaio. Ma hope o ka make ʻana o kona makuakāne ma 1654, ua hoʻomau ʻo ia a me kona kaikaina ʻo Gabriel e hoʻomohala i ka ʻohana ʻohana. I ka manawa like, lawe ʻo ia i nā manaʻo o ka poʻe Protestant kūloko, a haʻalele loa i nā aʻo a ka Iudaio.
Ua alakaʻi kēia i ka ʻoiaʻiʻo ua hoʻopiʻi ʻia ʻo Spinoza no ka heresy a kipaku ʻia mai ka kaiāulu Iudaio. Ma hope o kēlā, ua hoʻoholo ke kāne e kūʻai aku i kāna ʻāpana o ka ʻoihana ʻohana i kona kaikaina. Ke ʻimi nei no ka ʻike, ua lilo ʻo ia i haumana ma ke kula nui ʻo Iesū.
Ma aneʻi i lilo ʻo Benedict i hohonu i ka Greek a me ka akeakamai medieval, hoʻomaikaʻi i kona ʻike i ka Lākina, a aʻo pū ʻia e huki a poli i nā aniani aniani. Ua ʻōlelo maikaʻi ʻo ia i ka ʻōlelo Hebera e ʻae iā ia e aʻo i ka ʻōlelo Hebera i nā haumāna.
He mea kūpono ia e hoʻomaopopo he ʻano koʻikoʻi kā ke akeakamai o Rene Descartes i ko Spinoza manaʻo honua. I ka hala ʻana o 1650, ua hoʻokumu ʻo ia i kahi pōʻai o nā mea noʻonoʻo, kahi i hoʻololi maoli i kāna moʻomeheu.
Wahi a nā luna, hoʻomaka ke kāne e hoʻoweliweli i ka haipule a me nā loina. ʻO ka hopena, ua kipaku ʻia ʻo ia mai ʻAmekekona mai no kona pili ʻana me nā Protestant a me nā manaʻo noʻonoʻo pono.
Akeakamai
I mea e pale aku ai iā ia iho e like me ka hiki i ke kaiāulu a hana kūʻokoʻa i ka akeakamai, noho ʻo Benedict Spinoza ma ka hema o ka ʻāina. Maʻaneʻi ua kākau ʻo ia i kahi hana i kapa ʻia "He Kuʻikahi ma ka hoʻomaikaʻi ʻana o ka noʻonoʻo."
Ma hope, ua lilo ka mea noʻonoʻo i mea kākau o kāna hana nui - "Ethics", nāna i hōʻike i ke kumumanaʻo o kāna mau ʻike akeakamai. Ua kūkulu ʻo Spinoza i nā metaphysics e ka hoʻohālikelike me ka noʻonoʻo, a ua alakaʻi ʻia i kēia mau mea:
- hāʻawi i ka pīʻāpā (ʻike i nā manaʻo paʻa);
- hoʻokumu o nā axioms kūpono;
- derivation o kekahi theorems ma o nā loiloi manaʻo.
ʻO ke ʻano o ke kaʻina e kōkua i ka hoʻoholo ʻana i ka hopena, i ka ʻoiaʻiʻo o nā axioms. I nā hana hou aʻe, ua hoʻomau ʻo Benedict i ka hoʻomohala ʻana i kāna mau manaʻo, ʻo ka manaʻo nui o ka ʻike o ke kanaka no kāna ʻano ponoʻī. Koi ʻia kēia i ka hele ʻana i ka noʻonoʻo a me nā metaphysics.
Na metaphysics ʻo Spinoza ke kumu o ka waiwai palena ʻole i hoʻokumu iā ia iho. Ma ka ʻaoʻao aʻe, ke ʻano o ka mea i "ola iā ia iho a hōʻike ʻia e ia iho." Hoʻohui ʻia, ʻo ke kumuwaiwai he "ʻano" a me "akua", ʻo ia hoʻi e hoʻomaopopo pono ʻia e like me nā mea āpau e ola nei.
Wahi a nā manaʻo o Benedict Spinoza, ʻaʻole he "Akua" kahi kanaka. ʻAʻole hiki ke helu ʻia ke kumupaʻa, ʻike ʻole a mau loa, a hana pū kekahi ma ke ʻano he ʻano ma ke ʻano nui o kēia huaʻōlelo. ʻO kēlā me kēia mea (holoholona, lāʻau, wai, pōhaku) he kekele wale nō ia o kahi mea.
A ʻo kahi hopena, ua hāpai ʻo Spinoza "Ethics" i ke aʻo ʻana e noho kaʻawale ana ke Akua a me ke kūlohelohe. Loaʻa i ka Substance kahi helu palena ʻole o nā ʻano (o nā mea e pili ana i kāna kumu), akā ʻike ke kanaka he 2 wale nō o lākou - hoʻonui a me ka noʻonoʻo.
Ua ʻike ke akeakamai i ke kūpono o ka ʻepekema i ka makemakika (geometry). Aia ka hauʻoli i ka ʻike a me ka maluhia e hele mai ana mai ka noʻonoʻo ʻana o ke Akua. ʻO ke kanaka nona ke kino i hāʻawi ʻia i nā hopena e hiki ke hoʻokō i ke kūlike a lilo i hauʻoli, alakaʻi ʻia e ka noʻonoʻo, logistic, nā kānāwai, nā makemake a me ka intuition.
I 1670 Spinoza paʻi ka Theological-Political Treatise, kahi i pale ai i ke kūʻokoʻa o ka noiʻi ʻepekema-loiloi koʻikoʻi o ka Baibala a me nā kuʻuna. No ka hoʻohuihui ʻana i nā manaʻo mai nā wahi like ʻole o ka ʻike, ua hoʻohewa ʻia ʻo ia e kona poʻe o ka wā a me kāna poʻe ukali.
Ua ʻimi kekahi mau mea kākau moʻolelo a me nā hoa hana o Benedict i kāna mau manaʻo aloha no Kabbalah a me ka hana kilokilo. Eia nō naʻe, makemake nui ʻia ka manaʻo o ka Dutchman ma ʻEulopa, e like me Lūkia. ʻO kahi mea hoihoi ʻo kēlā me kēia hana hou āna i paʻi ʻia ma Rūsia.
Ke ola pilikino
Wahi a ka ʻike e ola nei, ʻaʻole hoihoi iki ʻo Spinoza i kona ola ponoʻī. Manaʻo ʻia ʻaʻole male ʻo ia a hānau keiki paha. Ua alakaʻi ʻo ia i kahi nohona ascetic, e loaʻa ana kahi ola ma ka wili ʻana i nā aniani a me ka loaʻa ʻana o ke kākoʻo lako mai nā hoaaloha a me nā poʻe manaʻo like.
Make
Ua make ʻo Benedict Spinoza ma Pepeluali 21, 1677 i ka makahiki 44. ʻO ke kumu o kona make ʻana he maʻi puʻupuʻu, nāna ia i hoʻopilikia iā ia no 20 mau makahiki i hala. Ua holomua ka maʻi ma muli o ka hanu ʻana o ka lepo i ka wā o ka wili ʻana o nā aniani aniani a me ka puhipaka, kahi i manaʻo ʻia he lāʻau.
Ua kanu ʻia ka mea akeakamai i kahi lua kupapaʻu, a ua hoʻopau ʻia kāna mau waiwai a me nā leka. Ua paʻi ʻia nā hana ola kupanaha me ka ʻole o ka inoa o ka mea kākau.
